Wat niet helpt is dat over vormingsonderwijs drie belangrijke misvattingen bestaan. Een dominant idee is bijvoorbeeld dat godsdienstige of humanistische vorming al aan bod komt bij het burgerschapsonderwijs. Het tegendeel is waar. Burgerschapsonderwijs richt zich op het voorbereiden van burgers op hun actieve en respectvolle deelname aan een democratische samenleving. Ze leren er over de democratische rechtsstaat, democratische basiswaarden en rechten en plichten, en ontwikkelen sociale en maatschappelijke competenties.
Waar burgerschapsonderwijs dus maatschappelijk georiënteerd is, richt vormingsonderwijs zich op het begeleiden van leerlingen in de eigen levensbeschouwing. Opgeleide vakleerkrachten doen dat door levens- en zingevingsvragen te stellen vanuit de eigen tradities en waarden. Er zijn op dit moment vakleerkrachten in zeven levensbeschouwingen: Humanistisch, protestant-christelijk, islamitisch, katholiek, boeddhistisch, hindoeïstisch en joods.
Een ander misverstand is dat het zou gaan om onderwijs waarbij leerlingen kennis opdoen over verschillende wereldgodsdiensten. Godsdienstige of humanistische vorming wordt hier verward met het voor ieder kind verplichte kerngebied ‘Geestelijke stromingen’. Bij vormingsonderwijs gaat het niet om objectieve kennisoverdracht van feiten over de verschillende godsdiensten, maar om het vormen van een eigen levensbeschouwing.
Een derde belangrijk misverstand is dat ouders die willen dat hun kinderen les krijgen in hun eigen levensbeschouwelijke overtuiging daarvoor terechtkunnen bij het bijzonder onderwijs. Dat is lang niet altijd mogelijk. Voor veel levensbeschouwingen is de lokale gemeenschap veel te klein om een eigen school te kunnen stichten. Zij zijn dus aangewezen op de openbare basisschool in hun regio. Ook zijn er ouders die bewust kiezen voor de pluriformiteit van het openbaar onderwijs en tegelijk sterk hechten aan godsdienstige of humanistische vorming. Wanneer vormingsonderwijs zou verdwijnen, komt de keuzemogelijkheid van de openbare school voor deze groepen onder druk te staan.
Om een vruchtbaar debat te kunnen voeren over het vormingsonderwijs, is belangrijk om te begrijpen wat vormingsonderwijs wel is en wat de onmisbare waarde ervan is. Vormingsonderwijs begeleidt leerlingen, op verzoek van hun ouders, bij het vormen van hun levensbeschouwelijke identiteit. Ze krijgen daarvoor les van ruim 300 gespecialiseerde vakleerkrachten die de kinderen de ruimte bieden om te reflecteren op de normen en waarden vanuit de verhalen van hun eigen levensbeschouwelijke traditie.
Bezuinigen op vormingsonderwijs is een kortetermijnoplossing die de keuzevrijheid van ouders beperkt en de openbare school minder aantrekkelijk maakt. Dat is onverstandig en getuigt van weinig visie. De regering doet er goed aan deze voorgenomen bezuinigingsmaatregel en het schrappen van de onderliggende wet te heroverwegen en de waarde van vormingsonderwijs te erkennen als onderdeel van een goed aanbod op de openbare basisschool. Want juist daar waar iedereen welkom is, is het van belang dat de kinderen de ruimte krijgen zich te vormen vanuit hun eigen levensbeschouwelijke identiteit.
Esther van Vroonhoven is directeur-bestuurder van het Centrum voor Vormingsonderwijs. Dat zorgt op verzoek van ouders voor vakleerkrachten die vormingsonderwijs geven op openbare basisscholen. Die vakleerkrachten worden aangesteld in opdracht van de zendende instanties: BZI, CIO-O, CMO, HRN, HV, NIK en RKK. Zij zijn medeondertekenaar van dit artikel, net als tientallen vertegenwoordigers uit het levensbeschouwelijke, maatschappelijke en onderwijsveld.
Ondertekenaars vanuit de Zendende Instanties
- Mardjan Seighali, voorzitter Humanistisch Verbond
- Robbert Bodegraven, directeur Humanistisch Verbond
- Ruben Vis, algemeen secretaris Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap
- Michael Ritman, Boeddhistische Unie Nederland
- Annelies van der Kolk, voorzitter van CIO-O, zendende instantie voor het PC GVO
- Muhsin Köktas, voorzitter Contactorgaan Moslims en Overheid
- Shivan Bhoendie, voorzitter Hindoe Raad Nederland
- Mgr. J.W.M. Hendriks Bisschop van Haarlem-Amsterdam Bisschop-referent voor het Onderwijs, namens de Rooms Katholieke Kerk
Ondertekenaars vanuit het levensbeschouwelijke, maatschappelijke en onderwijsveld
- Peter Stoter, algemeen secretaris Unie ABC
- Piet Vergunst, algemeen secretaris Gereformeerde Bond
- Dr. R. de Reuver, scriba van de Generale Synode van de Protestantse Kerk in Nederland
- Jos Douma, voorzitter van de CRO, Commissie Relatie Overheid, van de Nederlandse Gereformeerde Kerken en voormalig Speciaal Gezant voor Religie en Levensbeschouwing van het ministerie van Buitenlandse Zaken
- A. Hakvoort, voorzitter Deputaatschap Contact met de Overheid van de Christelijke Gereformeerde Kerken in Nederland
- ds. F. Mulder, voorzitter Deputaatschap Contact met de Overheid van de Gereformeerde Gemeenten
- Wendy Braz, directeur Openbare Basisschool
- Roel Omvlee, directeur Openbare Basisschool
- Mark Buck, Verus
- Hans Teegelbeckers, VOS ABB
- Gerlinde Michels, CNV
- Danielle Woestenberg, CNV
- Hélène Jansen, AOB
- Linda Kreeft, directeur Obs Ollie B. Bommel en Obs Stellegors
- Hanneke Hinneman, directeur van samenwerkingsscholen
- Marianne Moyaert, Professor at the Faculty of Theology and Religious Studies, KU Leuven
- Prof. Dr. Bram de Muynck, hoogleraar pedagogiek TUA
- Gert Biesta, Professor of Education, University of Edinburgh, Scotland & Maynooth University, Ireland.
- Dr H.P.S. Bakker, rector of St Irenaeus Orthodox Theological Institute, Radboud University
- Wim Deetman
- Karim Amghar, TV en radio presentator en programmamaker, schrijver, onderwijsprofessional
- Boris van der Ham
- Kamel Essabane, promovendus Radboud Universiteit
- Erica Terpstra, voormalig staatssecretaris en kamerlid VVD
- Tsering Jampa, voorzitter Tibet Support Group NL
- Prof. dr. Bee Scherer, rector Boeddhistisch Seminarie, Vrije Universiteit Amsterdam
- Maartien Hutter, specialist Kind & Bijbel Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap
- Anne Mareike Schol- Wetter, hoofd Bijbelgebruik Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap
- Dr. Lisette Bastiaansen, onderwijspedagoog
- Ada van der Velden, Raad van Toezicht CvV
- Willem Baumfalk, Raad van Toezicht CvV
- José Bosma, Raad van Toezicht CvV
- Henk Wilbers, Raad van Toezicht PC GVO
- Aroen Ramdas, voormalig directeur Hindoeïstisch vormingsonderwijs
- Pieter-Matthijs Gijsbers, directeur Comenius
- Gert-Jan Segers
- Nico Stuij, voormalig directeur stichting HVO
- Qader Shafiq, directeur Bureau Wijland
- Joost Röselaers, predikant, columnist en medeauteur van het boek ‘De leegte voorbij’
- Joachim Duyndam, hoogleraar Humanisme en filosofie, Universiteit van Humanistiek
- Erik Idema, directeur uitgever Kwintessens en docent PC GVO
- David Boogerd, presentator De Ongelofelijke Podcast (NPO Radio 1) en Dit is de Bijbel (NPO Luister)
- Rabia Karaman
- Jeroen Hoogerwerf, auteur en uitgever van Levendig
- Karin Schipper -Visser, directeur SKIN Rotterdam
- Elske Thomassen, directeur Samen 010
- Arjan Klein, directeur stichting Mara
- Dr. Jan van Doleweerd, voormalig Lector PC GVO
- Arie Baan, Jacob Soetendorp Institute for Human Values